Weryfikacja teorii

Powstała w drodze obserwacji, indukcji i dedukcji teoria wyjaśnia przyczyny zjawisk a często umożliwia ich prognozowanie. Jednak nie każdy zbiór twierdzeń jest teorią.

Weryfikacja poprawności i przydatności teorii ekonomicznych  polega na konfrontacji teorii ekonomicznej z rzeczywistością, a także na jej analizie logicznej. Prowadzi to do potwierdzenia teorii, jej zmiany bądź odrzucenia..

     Sprawdzanie poprawności i przydatności teorii ekonomicznych następu­je dwiema drogami:

a) weryfikacja logiczna - ocena założeń oraz poprawności rozumowania (czy z danych przesłanek wyprowadzone zostały właściwe wnioski);

b) weryfikacja empiryczna - ocena zgodności teorii z rzeczywistością.

     Dobra teoria to taka, która zadowa­lająco wyjaśnia rzeczywistość i daje wskazówki do praktycznego działania. Teoria powinna nie tylko wyjaśniać przeszłość i teraźniejszość, lecz również pomagać nam w przewidywaniu przyszłości. Teorie wyraźnie rozmijające się z rzeczywistością, którą mają objaśniać, muszą być poprawione lub odrzucone

Uporczywa niezgodność danych pochodzących z obserwacji z dotychczasowymi ustaleniami ma radykalne skutki. Zwykle prowadzi ona do zmiany pewnego fragmentu obowiązującej teorii lub do zastąpienia jej koncepcją konkurencyjną. Właśnie dlatego, wielu badaczy zachęca do poszukiwania faktów, nie tyle potwierdzających konkretną teorię ekonomiczną, co jej zaprzeczających.

Nie każdy zbiór twierdzeń, praw jest teorią naukową. Początkowo uważano, że walor naukowy mają tylko  te hipotezy, które są weryfikowane przez porównanie ich z wynikami obserwacji empirycznej. Prędko jednak uznano, że prawa nauki nie dają się w pełni zweryfikować, gdyż wymagałoby to ogromnych nakładów i badań. . Poza tym nie wszystkie kategorie ekonomiczne są mierzalne, a w takim przypadku interesują nas jedynie kierunki ich oddziaływania na analizowany proces.

 K. Popper zaproponował więc metodę falsyfikacji.a więc obalania tezy o prawdziwości hipotez naukowych przez stwierdzenie, że w jakimś przypadku hipotetyczne zależności te nie zachodzą. ( K.Popper Logika odkrycia naukowego) Hipoteza powinna być odrzucona, jeśli wynikające z niej przewidywania mogą być zaprzeczone (sfalsyfikowane). Obecnie jednak -- ze względu na to, że realia ekonomiczne są niezmiernie skomplikowane – nie obstaje się tak bezwarunkowo ani przy konieczności weryfikacji ani falsyfikacji. Twierdzi się natomiast, że uznana z słuszną teoria może i powinna być odrzucona dopiero wtedy, gdy pojawia się mogąca ją zastąpić lepsza od niej, inna. Złożoność i niepewność życia gospodarczego uniemożliwiają formułowanie praw ekonomicznych w formie zdań bezwzględnie ważnych i obowiązujących w każdych okolicznościach. Teoria ekonomiczna jest zatem raczej próbą odnalezienia i przedstawienia jakiegoś porządku w pozornie losowych zdarzeniach codziennego życia gospodarczego. Teorii tych może być wiele. Każda z nich zawiera jednak zazwyczaj pewien odnoszący się do określonego aspektu procesu gospodarowania i tworzący uporządkowaną, spójną całość zbiór definicji, twierdzeń i hipotez naukowych

W sensie logicznym weryfikacja zdania (twierdzenia lub hipotezy) to wyprowadzanie zeń jego logicznych następstw i badanie ich prawdziwości. W naukach empirycznych mówi się zwykle o stopniu weryfikacji, czyli o zasadności hipotezy ze względu na przyjęte zdanie podstawowe. Taka weryfikacja ma charakter częściowy, względny, nie stanowi weryfikacji absolutnej, zupełnej. Wyniki pewniejsze od weryfikacji (w znaczeniu konfirmacji) daje falsyfikacja.

Na zakończenie omawiania metod ekonomii przypomnijmy, w jaki sposób od wielkiego zbiorowiska chaotycznych danych przechodzi się do praw teorii i modeli ekonomicznych, na których potem polegają prowadzący politykę gospodarczą nasi liderzy polityczni. Ekonomia postępuje  tak, jak każda nauka ewolucyjna: przygląda się danym, formułuje hipotezy oraz je weryfikuje i dochodzi do niełatwego niekiedy uzgodnienia, w jaki sposób funkcjonuje gospodarka lub jej fragment.

Aby jednak teoria była jak  rzeczywiście wiarygodna, ekonomiści określają zarazem warunki, w których tworzące ją prawa działają. Charakterystyczną, bowiem cechą praw i teorii ekonomicznych jest ich prawdziwość zachowana wyłącznie przy pewnych założeniach.

Zgodność danych z istniejącą do tej pory wiedzą nie uprawnia przy tym do uznania tej wiedzy za raz na zawsze prawdziwą. W przyszłości mogą się bowiem pojawić fakty, które zaprzeczają dotychczasowym przekonaniom.

Ekonomiści weryfikujący prawa ekonomiczne nie mają tak komforto­wych warunków jak  inne dziedziny nauki. Nie mogą przeprowadzać kontrolowanych eksperymentów, jak to czynią chemicy czy biologowie, ponieważ nie mają możliwości  kontrolowania i eliminowania innych  mogących mieć wpływ na wyniki czynników , warunków i okoliczności . Zjawiska i procesy ekonomiczne są wzajemnie tak powiązane, splecione, że nie jest możliwe wyizolowanie interesujących nas czynników i poddanie ich kontrolowanemu eksperymentowi. Ekonomiści są w sytuacji podobnej do sytuacji astronomów czy meteorologów ,którzy w zasadzie  muszą się zadowalać samą tylko obserwacją. Ponadto eksperyment, jako metoda sprawdzania teorii, nawet gdyby się udała  ma bardzo ograni­czone zastosowanie w ekonomii, ponieważ byłyby to przedsięwzięcie  niewspółmiernie do   uzyskanej w tren sposób  wiedzy kosztowne.

       Jednak rola doświadczenia stale wzrasta, czego dowodem jest powstanie w II połowie XX wieku tzw. ekonomii eksperymentalnej. Posługując się wybranymi, chętnymi osobami symuluje się zachowania gospodarcze ludzi. Niekiedy doświadczenie można zastąpić porównaniem wyniku wielu obserwacji, wykrywając okoliczności pierwszoplanowe dla rozwoju badanego zjawiska

       W praktyce gospodarczej rolę ekspery­mentu spełnia symulacja komputerowa - badanie prawdopodobnych skutków określonych przedsięwzięć na modelach ekonometrycznych, imi­tujących rzeczywistą gospodarkę. Na przykład, duża firma przed pod­jęciem ważnych decyzji - dotyczących wprowadzenia nowych produk­tów, wejścia na nowy rynek, wszczęcia wielkiej kampanii reklamowej, czy podjęcia nowej inwestycji - może przeanalizować wpływ tych przedsięwzięć na kształtowanie się obrotów i zysków. Podobnie rząd, który zamierza wprowadzić istotną zmianę w podziale administracyjnym kraju, w obowiązującym dotychczas systemie podatkowym lub systemie emerytalnym, powinien najpierw zbadać różnorakie możliwe skutki takich zmian