Kryteria rozróżniania ustrojów gospodarczych (liberalnych i etatystycznych)

Ustrój liberalny to ustrój, w myśl którego gospodarka funkcjonuje tym lepiej im mniej czynności gospodarczych zastrzeżonych jest dla instytucji, przedsiębiorstw państwowych, a więc dostępnych każdemu obywatelowi oraz im mniej jest czynności nakazanych.

Ustrój etatystyczny – ustrój jest tym bardziej etatystyczny, a gospodarka jest tym bardziej zetatyzowana im więcej czynności gospodarczych jest w niej zastrzeżonych dla instytucji lub przedsiębiorstw państwowych oraz im więcej jest czynności nakazanych.

Również w gospodarce liberalnej mogą istnieć państwowe instytucje, przedsiębiorstwa wykonujące czynności gospodarcze, np. w kraju funkcjonują państwowe przedsiębiorstwa handlu zagranicznego, a obok nich istnieją bądź mogą istnieć niepaństwowe działające w tej dziedzinie, to gospodarka taka jest liberalna. Przestanie nią być, gdy wydany zostanie zakaz prowadzenia handlu przez przedsiębiorstwa niepaństwowe. Ustrój liberalny pozostaje zatem w stosunku odwrotnym do etatystycznego. Im bardziej jest on liberalny tym mniej etatystyczny. Krzywa ma kształt wklęsły, a jest to spowodowane faktem, iż ustroje liberalne niezbyt różnią się między sobą ilością czynności zastrzeżonych dla przedsiębiorstw, instytucji państwowych. Krzywa opada na początku dość stromo, każdy kolejny system, mniej liberalny od położonego wyżej przewiduje niewiele większą liczbę czynności objętych państwowym monopolem.

Czynności zastrzeżone dla państwa to takie, które są bądź wprost zawarowane odrębnymi przepisami, bądź też z innych powodów wynika, że nie może ich wykonywać nikt oprócz instytucji i przedsiębiorstw państwowych. Im bardziej ustrój jest etatystyczny tym więcej ważnych działań jest w nim objętych nakazem, a im bardziej liberalny, tym nakazów tych jest mniej. Krzywa jest wypukła, co oznacza, iż w miarę spadku poziomu etatyzacji ustroju, ilość działań nakazanych spada początkowo powoli, a dopiero po przekroczeniu progu gospodarki

liberalnej znacznie szybciej.

Cechy różniące ustroje gospodarcze

Ustroje gospodarcze różnią się między sobą przede wszystkim ilością zakazów posiadania dóbr i wykonywania czynności, a także ilością nakazów wykonywania czynności gospodarczych. Wolność gospodarcza – ustrój oferuje tym więcej wolności gospodarczej im mniej jest takich zakazów i nakazów. Wolność gospodarcza to nie tylko wolność od czegoś lecz również wolność do czegoś. Ustroje nie składają się wyłącznie z nakazów lecz również z zakazów. Im mniej takich nakazów tym więcej wolności. Ustroje gospodarcze różnią się między sobą ilością czynności zakazanych, nakazanych i uniemożliwionych, czyli poziomem (stopniem) wolności gospodarczej. Czynności zakazane – np. w niektórych stanach USA można nabyć broń bez zezwolenia, a w niektórych nie. Stan, w którym nie istnieją ograniczenia jest pod tym względem bardziej wolny . Czynności uniemożliwione – np. w Polsce powojennej obowiązywał zakaz posiadania walut zagranicznych (pod karą więzienia). Wynikała z niego niemożność ich legalnej sprzedaży oraz nabywania. Ten typ czynności nie był więc możliwy, nie dlatego, że jakiś szczególny przepis jej zabraniał, ale dlatego, że konsekwencją posiadania była niemożność użytkowania. Wniosek – obok czynności gospodarczych zakazanych odpowiednimi przepisami wyróżnić też można czynności, których wykonanie uniemożliwiają obowiązujące zakazy. Czynności nakazane – np. obowiązek służby wojskowej. Istnieją też czynności, które należy wykonać, o ile wykonuje się inny rodzaj czynności np. właściciel przedsiębiorstwa musi płacić VAT. Jeśli jednak przestanie prowadzić przedsiębiorstwo nakaz ten już go nie obowiązuje.

Inne cechy :

- pochodzenie wytworzonej produkcji,

- sposób ustalania cen produktów i usług,

- forma własności,

- wartość pieniądza.

Czym jest ustrój gospodarczy

Stanowią go te reguły prawne, które przesądzają o tym, komu oraz jakie przysługują prawa do posiadania oraz kto i jakie może bądź musi wykonywać gospodarcze czynności. Czynnością gospodarczą jest działanie, którego bezpośrednim rezultatem jest zmiana bądź sytuacji gospodarczej, bądź zapobieżenie zajściu takiej sytuacji (sytuacja gospodarcza się zmienia dla danego podmiotu, gdy zmienia się ilość dóbr pozostających w jego gestii). Prawo do posiadania jakiegoś dobra przysługuje temu, kto legalnie może zostać jego właścicielem. Przepisy te mają zwykle charakter generalny, to znaczy nie wskazuje się w nich na obywateli wymienionych z imienia i nazwiska lub indywidualnej nazwy, lecz na określony typ podmiotów. Na ustrój gospodarczy składa się zawsze duża liczba przepisów. Przepisy w poszczególnych krajach różnią się od siebie bądź trochę bądź bardzo znacznie, w każdym państwie istnieje nieco inny ustrój gospodarczy.

Na czym polega racjonalność działania? Na czym polega racjonalność działania gospodarczego?

Racjonalność polega na wykorzystaniu zasad poprawnego myślenia i skutecznego działania dla osiągnięcia preferowanego celu. W gospodarowaniu oznacza to takie działania, które przy danym nakładzie środków pozwalają osiągnąć w maksymalnym stopniu cel lub odwrotnie: przy założonym stopniu osiągnięcia celu pozwalają użyć minimalnego nakładu środków.