środa, 28 stycznia 2015

Kryteria rozróżniania klasowych ustrojów gospodarczych



Z ustrojem klasowym mamy do czynienia wtedy, gdy jakaś część ludności nie z uwagi na to czym się zajmuje, lecz z racji pochodzenia objęta jest na mocy prawa większą liczbą zakazów prowadzenia i nakazów wykonywania czynności gospodarczych niż pozostała jej część. Jeśli jakiejś części ludności przysługuje znacznie mniej swobody gospodarczej niż przysługuje pozostałej części ludności, wtedy mamy do czynienia z ustrojem klasowym. Obszar swobody gospodarczej klasy uprzywilejowanej nie wyznacza swobody wszystkich obywateli, ale tylko dla członków klasy obarczonej najmniejszą ilością zakazów i nakazów. Obejmuje on zatem wszystkie czynności gospodarcze z wyjątkiem tych, które bądź są zastrzeżone dla państwa, bądź są przez państwo nakazane. W innej sytuacji znajduje się klasa upośledzona. Zakazane są dla niej zarówno czynności zastrzeżone dla państwa, jak i czynności zastrzeżone dla klasy uprzywilejowanej.
Marksizm a ustroje klasowe:
Społeczeństwo żyjące w ustroju kapitalistycznym ma charakter klasowy. Istnieje w nim bowiem klasa posiadaczy środków pieniężnych i klasa wyzyskiwanych robotników. Podział ten znika dopiero w socjalizmie.
Klasa posiadaczy - grupa ludności posiadająca środki produkcji, za pomocą których dokonuje się proces wytwarzania.
Klasa wyzyskiwana - grupa społeczna, która tych środków nie posiada. Zatrudniana jest przez właścicieli w procesie produkcji. Zgodnie z założeniem marksizmu społeczeństwo dzieli się na dwie podstawowe klasy: kapitalistów i robotników. Robotnik to nie ten, któremu nie wolno zostać właścicielem, lecz ten kto nie będąc właścicielem wykonuje pracę zarobkową. Rozwój rynku kapitałowego, pojawienie się powszechnego obrotu papierami wartościowymi stworzyły jednak możliwość, zgodnie z którą robotnik może bez żadnych kłopotów technicznych i prawnych stać się kapitalistą. Wystarczy, aby nabył on akcje przedsiębiorstwa. Do klasy kapitalistów przechodzi bowiem w momencie nabycia akcji jakiegokolwiek przedsiębiorstwa. W ten sposób, nabywając lub sprzedając akcje za pośrednictwem maklera może on i to wielokrotnie w ciągu dnia zostać kapitalistą, nie przestając być robotnikiem i tyleż razy powrócić na wyłączne łono klasy robotniczej.

Relacje między gospodarką liberalną i etatystyczną oraz centralnie zarządzaną i rynkową.



Ustrój o charakterze gospodarki centralnie zarządzanej pojawia się wtedy, gdy państwowe jednostki gospodarcze zaczyna obowiązywać pewien szczególny rodzaj nakazu lub szczególny rodzaj zakazu.
Nakazem jest wykonanie dyrektyw gospodarczych, tzn. każda państwowa jednostka prowadzi w zetatyzowanym ustroju działalność gospodarczą, dla wykonania której została powołana. Dyrektywa nakłada na nią obowiązek jej prowadzenia w dziedzinach i rozmiarach określonych przez  władze i sposobem przez te władze wymaganym. Typowy dla gospodarki centralnie zarządzanej zakaz brzmi: przedsiębiorstwom państwowym nie wolno zaopatrywać się w podstawowe czynniki produkcji poza rozdzielnikiem. Rozdzielnik to wydane przez władze zezwolenie na nabycie określonej ilości czynników produkcji. W nieco innej formie przyjmować ono również mogło nazwę limitu. Zarówno limity jak i rozdzielniki ograniczają popyt przedsiębiorstw zależnie od tego, ile przedsiębiorstwa te posiadają pieniędzy oraz ile i czego praktycznie potrzebują. Wysoki stopień etatyzacji nie jest jednak wyróżnikiem gospodarki centralnie zarządzanej.
Powrót do gospodarki rynkowej następuje z momentem likwidacji nakazu wykonywania dyrektyw gospodarczych i zakazu zaopatrywania się w czynniki produkcji poza rozdzielnikiem. Gospodarka rynkowa nie musi być liberalna, większość czynności gospodarczych może w niej być w dalszym ciągu zastrzeżona dla gospodarstw i instytucji państwowych. Jeśli jednak przedsiębiorstwa te nie otrzymują dyrektyw gospodarczych i nie są objęte zakazem zaopatrywania się poza rozdzielnikiem, zaczynają funkcjonować w sposób rynkowy. Celem staje się zysk, dla jego zwiększenia zmieniają asortyment produkowanych przez siebie dóbr bądź świadczonych usług. Likwidacja dyrektyw i rozdzielników jest zatem punktem zwrotnym, od którego gospodarka zaczyna funkcjonować inaczej.
Wniosek:
Każda gospodarka liberalna jest rynkowa, ale nie odwrotnie. Każda gospodarka centralnie zarządzana jest równocześnie etatystyczna, ale nie odwrotnie.